Tiki taka là gì? Lối chơi ma thuật “hủy diệt” mọi hàng phòng ngự

Đội tuyển quốc gia Tây Ban Nha có thể coi là một trong những đội tuyển thành công nhất ở hai thập kỷ vừa qua. Họ vô địch World Cup 2010 cũng như lên ngôi tại Euro vào các năm 2008 và 2012, với một thứ bóng đá đầy hoa mỹ và hiệu quả, đó chính là Tiki taka.

Chiến thuật này có lẽ được phổ biến và đưa lên tầm cao bởi bàn tay của thiên tài Pep Guardiola, khi ông còn làm việc tại Barca từ năm 2008 đến năm 2012, trùng với thời kỳ thành công của đội tuyển xứ sở bò tót. Với chiến thuật đặc biệt này, nó đã mang lại cho ông và câu lạc bộ xứ Catalan ba danh hiệu La Liga và hai Champions League. Trong bài viết hôm nay, hãy cùng nhà cái Fun88uytin tìm hiểu tiki taka là gì và tại sao lối đá ma thuật này lại có thể mê hoặc hàng triệu con tim yêu bóng đá nhé.

Tiki taka là gì?

Về nguyên tắc, có thể diễn giải “tiki taka” giống với tên gọi phiên âm từ tiếng Tây Ban Nha của nó, “tiqui taca”. Đây là lối chơi kết hợp giữa “Tiki” (có nghĩa là chuyền) và “Taka” (là chạy).

Những đường chuyền của chiến thuật Tiki taka đa phần được thực hiện ở những cự ly trung bình, ngắn và yêu cầu tần suất di chuyển của các cầu thủ ở mức cao để có thể mở ra nhiều hướng chuyền bóng.  Cơ bản, hai yếu tố này đan xen với nhau làm cho đội chơi tiki taka luôn kiểm soát được bóng và có cơ hội xuyên phá hàng phòng ngự đối phương.

Tiki taka là gì?

Thuật ngữ tiki taka bắt nguồn như thế nào?

Tuy nhiên, nguồn gốc từ cụm từ “tiki taka” có thể bắt đầu xuất phát từ những ý nghĩa tiêu cực. Javier Clemente, cựu huấn luyện viên người Tây Ban Nha của Athletic Bilbao, người thường chỉ đạo các học trò chơi cực kỳ thực dụng, đã gọi tên thuật ngữ này như một lời chỉ trích, bởi vì với ông, lối chơi kiểm soát như vậy thật nhàm chán.

Nhưng chính Andres Montes, một bình luận viên người Tây Ban Nha đã mang thuật ngữ đến với nhiều khán giả. Trong trận đấu giữa La Roja và Tunisia năm 2006, ông đã nói đến thuật ngữ tiki taka khi nhìn thấy đội nhà đang chơi một thứ bóng đá kết hợp giữa di chuyển và kiểm soát.

Nguồn gốc của nỗi ám ảnh về kiểm soát bóng của người Tây Ban Nha và Barcelona ở thời kỳ trước có thể bắt nguồn từ ảnh hưởng của Johan Cruyff, ông được phong là “thánh” với triết lý bóng đá tổng lực và đánh giá cao việc kiểm soát bóng cũng sử dụng không gian trên mặt sân.

Johan Cruyff từng nói rằng bóng đá là một môn thể thao đơn giản nhưng chơi bóng đơn giản thì khó vô cùng. Quả thật, điều đó rất đúng nếu xét đến lối đá tiki taka là gì  thời hoàng kim. Các huấn luyện viên người Hà Lan khác như Louis Van Gaal hay Frank Rijkaard đều đã học hỏi lại vị tiền bối và mang lối đá kiểm soát, kết hợp cùng phong cách huấn luyện cá nhân để áp dụng lên Barcelona. Điều ấy đã dần hình thành nên “DNA” của câu lạc bộ.

Pep Guardiola: Cha đẻ của lối đá tiki taka huyền thoại

Pep Guardiola: Cha đẻ của lối đá tiki taka huyền thoại

Chính từ nền móng vững chắc ấy mà Guardiola cùng thế hệ cầu thủ vàng từ lò đào tạo lừng danh La Masia có thể dễ dàng triển khai lối đá tiki taka và dần hoàn thiện để đưa nó tới đỉnh cao.

Barcelona thời kỳ đỉnh cao dưới triều đại của Pep Guardiola sở hữu những cầu thủ vô cùng xuất chúng, nhưng lại có một điểm yếu ở mức độ nào đó. Họ không thể thi đấu thuần túy bằng thể lực và sức mạnh, nhưng những cầu thủ thông minh kỹ thuật như Xavi, Iniesta, Pedro và Lionel Messi hoàn toàn có thể thăng hoa bằng lối đá tiki taka.

Từ một tiền vệ kiến thiết lùi sâu, Pep Guardiola đã trở thành huấn luyện viên và đã nói rằng “Trong thế giới bóng đá, chỉ có một bí mật duy nhất: tôi có bóng hoặc tôi không có bóng”, và câu nói này có thể được coi như một câu thần chú với triết lí bóng đá tiki taka là gì.

Pep Guardiola yêu cầu cả đội phải luôn kiểm soát được trái bóng cũng như thế trận trên sân, đặc biệt là hai tiền vệ trung tâm như Xavi và Iniesta. Cả hai phải liên tục nhận bóng, chuyền bóng, di chuyển và cung cấp bóng đến cho những người đồng đội bất kể vị trí của họ trên sân.

Những yếu tố làm nên lối đá tiki taka

Những yếu tố làm nên lối đá tiki taka

Đội hình thi đấu

Barcelona và Tây Ban Nha có một điểm chung là thường có xu hướng thiết lập một đội hình có sơ đồ 4-3-3. Đội hình này có vẻ là phù hợp nhất cho phong cách kiểm soát và luân chuyển quả bóng bằng cách tạo ra sự áp đảo về nhân lực. Nhưng chỉ kiểm soát bóng thì không thể dẫn tới chiến thắng, vì vậy tiki taka cũng cần tạo ra cơ hội.

Tiki taka đã kết hợp ba yếu tố khác rất quan trọng trong sự thành công của chiến thuật này, gây sức ép lên đối phương hay còn gọi là “pressing”, sử dụng một số 9 ảo và chơi theo định hướng vị trí.

Pressing

Đầu tiên, pressing rõ ràng là một yếu tố rất quan trọng. Bất kỳ đội nào muốn giành được quyền kiểm soát bóng sẽ phải hoạt động rất tích cực và hiệu quả trên sân. Một lần nữa, điều đó lại được chịu ảnh hưởng từ Johan Cruyff. Ông muốn làm hẹp đi không gian ở đối phương một cách càng nhanh càng tốt.

Trong khi đó, triết lý của Marcelo Bielsa cũng có sự ảnh hưởng đối với Guardiola một cách rất rõ ràng bằng cách bóp nghẹt phe đối phương, đặc biệt là khi vừa để mất bóng. Đó là lúc họ dễ bị tổn thương nhất. Pressing là cách tốt nhất để giành lại quyền kiểm soát bóng và bắt đầu cho một cuộc tấn công nguy hiểm.

Số 9 ảo

Số 9 ảo cũng là một dấu ấn chiến thuật quan trọng góp phần tạo nên tiki taka là gì. Số 9 ảo không giống như các trung phong thuần túy, họ không chỉ đơn giản là mắc màn trong vòng cấm, chờ đợi cơ hội mà các số 9 ảo sẽ di chuyển rộng, phối hợp cùng các đồng đội để tìm kiếm khoảng trống.

Một số 9 ảo thường sẽ di chuyển linh hoạt giữa hai cánh hoặc ở giữa hàng phòng ngự và tiền vệ của đối phương, khu vực ngay phía trước khung thành. Điều này có thể giúp họ thoải mái phát huy tính sáng tạo của mình. Khi không xâm nhập quá nhiều vào vòng cấm, số 9 ảo có thể nhường lại khoảng trống cho hai cầu thủ chạy cánh xâm nhập.

Một số 9 ảo xuất sắc phải sở hữu kỹ năng đi bóng thượng hạng, kỹ năng chuyền bóng, cảm quan nhạy bén và khả năng dứt điểm tốt. Dưới triều đại của Pep Guardiola, chính Messi thường xuyên được sử dụng ở vị trí này và El Pulga đã thật sự tỏa sáng vượt trên cả kỳ vọng để trở thành một huyền thoại vĩ đại như ngày hôm nay.

Messi là “số 9 ảo” huyền thoại của lối đá tiki taka

Định hướng vị trí

Điều cuối cùng, nhưng có lẽ là quan trọng nhất, là vị trí của các cầu thủ trên sân. Pep Guardiola đã làm điều này bằng cách vẽ các đường trên một sân tập để cho các cầu thủ có thể định vị bản thân khi ở trên sân.

Ý tưởng đơn giản được đưa ra là sân đấu sẽ được chia theo các đường kẻ. Sẽ không có quá hai cầu thủ đứng trên một đường theo chiều dọc và không có quá ba cầu thủ đứng thẳng nhau theo chiều ngang. Mục đích của việc này là để khuyến khích cầu thủ có thể tự định hướng một cách tự nhiên các khu vực mà họ có thể tự do nhận bóng và đi bóng.

Để tiki taka hoạt động một cách đồng bộ, các cầu thủ phải đạt được mức độ gần như tự động hóa trong việc tìm kiếm khoảng trống và sau đó di chuyển, khi trái bóng được luân chuyển một cách liên tục. Mỗi cầu thủ trên sân được di chuyển một cách linh hoạt nhưng phải có ý đồ rõ ràng. Họ cần phải biết mình đang làm gì và mối quan hệ với các cầu thủ khác trên sân là như thế nào.

Như Jonathan Wilson, một nhà báo thể thao nổi tiếng, đã nói rằng trọng tâm là tạo ra và khai thác không gian. Điều đó được tạo ra bởi những pha di chuyển không bóng kết hợp bằng kỹ thuật đủ tốt để các hậu vệ có thể bị dụ về phía trước trước khi đường chuyền được tung ra. Kiểm soát bóng là phương tiện để đi đến chiến thắng, phải luôn duy trì được sự kiểm soát.

Sự thoái trào của lối đá tiki taka

Sự thoái trào của lối đá tiki taka

Có lẽ lối đá tiki taka là gì nổi tiếng nhất với sự thống trị của đội tuyển Tây Ban Nha và CLB Barcelona trong những năm 2008 – 2012. Khi ấy đội tuyển xứ sở đấu bò trong đội hình có nhiều cầu thủ đến từ câu lạc bộ xứ Catalonia vì họ đã thấm nhuần lối chơi ở câu lạc bộ. Những Xavi, Iniesta, Busquets đã tái hiện lối chơi ma thuật này ở đội tuyển quốc gia, và giúp La Roja “ẵm” mọi cúp vàng cao quý.

Pep Guardiola cũng đã mang tiki taka nhưng theo một phong cách có đôi chút khác biệt để áp dụng cho Bayern Munich và Manchester City. Thế nhưng, có lúc cực thịnh thì cũng có lúc suy tàn. Thời kỳ tiki taka phát triển rực rỡ thì cũng là lúc nó bắt đầu thoái trào.

• Lý do đầu tiên có lẽ bởi trong bóng đá hiện đại ngày nay, rất khó có thể tìm được một hàng tiền vệ xuất sắc như những Xavi, Iniesta hay Lionel Messi. Nếu như ngày trước, sự khan hiếm của những dạng cầu thủ đầy kỹ thuật nhưng cũng có thể tạo nên sự đột biến là điểm mấu chốt cho vấn đề.
• Nhìn lại trận đấu giữa Tây Ban Nha và Maroc vừa qua tại vòng chung kết World Cup 2022, La Roja cũng chỉ biết chuyền đi chuyền lại quả bóng nhưng dường như lại vô hại với khung thành đối phương. Cái họ cần ở đây là một cầu thủ tạo được đột biến.
• Nguyên nhân thứ hai, khi tiki taka của Pep Guardiola đang bá đạo tại châu Âu thì các huấn luyện viên khác cũng phải nghĩ ra những chiến thuật để khắc chế. Họ cho đội bóng của mình thi triển lối chơi chặt chẽ hơn, hạn chế không gian phối hợp, khóa chặt điểm luân chuyển bóng của những đội bóng sử dụng tiki taka là gì. Đặc biệt, sự ra đời của dạng tiền vệ đánh chặn hay dạng tiền vệ box-to-box dường như đã khắc chế được những điểm mạnh nhất của lối chơi này.

Tuy nhiên, tiki taka đã trở thành một di sản của bóng đá thế giới và được nhiều người học hỏi và nâng cấp. Đã có rất nhiều đội bóng áp dụng triết lý của lối đá tiki taka là gì cho lối chơi của mình, nhưng ở phiên bản đã được chỉnh sửa phù hợp. Lối chơi của Arsenal trong tay Mikel Arteta cũng đang áp dụng không ít những gì tinh túy nhất từ lối chơi đầy biến hóa ấy.

Ảnh hưởng của lối đá tiki taka trong bóng đá ngày nay có thể được nhìn thấy rõ nhất ở việc các thủ môn và hậu vệ biết chơi chân được ưu tiên sử dụng hơn. Sẽ khó có thể thấy một phiên bản tiki taka là gì thời đỉnh cao như đã từng, nhưng những thứ bóng đá đẹp mắt đầy ma thuật ấy vẫn sẽ là một dấu ấn quan trọng trong lịch sử phát triển về mặt chiến thuật của môn thể thao vua.